भटकंती : व्यथा रोजगाराच्या संघर्षाची..!

मुरबाड (Murbad) तालुक्यातील सह्याद्रीच्या कुशीत, दुर्गम भागात पिढ्यानपिढ्या रहिवास करणारा आदिवासी (Adivasi) समाज आजही रोजगारासाठी संघर्ष करतांना दिसत आहे. ऋतूनुसार रानोमाळात निसर्गतः उपलब्ध होणाऱ्या रानभाज्या, रानमेवा तसेच मासे इ. त्यांच्या रोजगाराचा आधार ठरला आहे. याखेरीज अंग-मजुरीची कामे जणूकाही त्यांच्या करिताच राखून ठेवली आहेत. त्यामुळे या रोजगाराच्या साधनांची भटकंती आजही या आदिवासींच्या पदरी कायम चिटकलेली भासत आहे.

आधुनिकतेच्या युगात सर्वच क्षेत्रात झपाट्याने प्रगती होत असल्याने शिक्षणाची कास धरलेला प्रत्येक समाज आज व्यावसायिक, सरकारी तसेच खासगी अशा विविध क्षेत्रात प्रगतिपथावर पोहचला आहे. मात्र मुरबाडचा आदिवासी बांधव आजही उदरनिर्वाहासाठी रानोमाळ हिंडून आपल्या रोजगाराचा पर्याय शोधतांना नजरेस पडत आहे.

कुटुंब उदरनिर्वाहासाठी हे आदिवासी बांधव निसरड्या रानवाटा, वन्य श्वापदे, सर्प, विंचू आदींचा धोका पत्कारून जीव मुठीत घेऊन रानोमाळ भटकंती करून; दुर्मिळ व आरोग्यदायी रानभाज्या, रानमेवा बाजारपेठेत स्वस्त दरात उपलब्ध करून देतात आणि याचमुळे उच्चभ्रू नागरिकांना या रानभाज्यांचा आस्वाद घेणे शक्य झाले आहे.

आदिवासी, शेतकरी बांधवाना रानभाज्यांची चांगलीच ओळख असल्याने; शिवाय या भाज्या जमिनीच्या पृष्ठभागावर उपलब्ध होत असल्याने त्यांना खुडणे तितके सोपे जाते. असे असले तरी रानात ज्याप्रमाणे आरोग्यवर्धक भाज्यांचा पीक येतो, त्याच सोबत मानवी शरीराला बाधक ठरणाऱ्या विषजन्य रोपांचा ही उगम होतो. अनेकदा या भाज्या ओळखतांना गफलत होऊन विषबाधांच्या घटना ही समोर आल्या आहेत. मात्र आदिवासी बांधवांना याबाबत अधिक माहिती असल्याने खेरीदीदार विश्वासाने आणि आवडीने त्यांच्याकडून भाज्या विकत घेतांना नजरेस पडत असतात. आदिवासींचा हा कौशल्य येथवरच मर्यादित ठेवला पाहिजे का?

रानभाज्या, रानफळे, फुले, मासे, खेकडे यांची विक्री, तसेच गुरे चरविणे, शेती, वीटभट्टीवर अथवा डबर खानीवर मजुरी, घरगडी हीच त्यांच्या रोजगाराची ओळख बनून बसली आहे. पिढ्यानपिढ्या त्यांच्यावर हे बिंबवले जात असल्याने त्यांची मुलेही वयात येताच वडिलांच्या जागी मजुरीला हजर होतात. हा उजवा पायंडा का मोडीत काढला जात नाही? अशी शेकडो प्रश्ने निरुत्तर तथा खितपत पडली आहेत.

सह्याद्रीचा सोनेरी खोरा म्हणून ख्यातनाम असलेला अर्थात माळशेज घाट; (Malshej Ghat) येथील महामार्गावरून जातांना अनेक ठिकाणी आदिवासी महिला, मुले हातात रानमेवा घेऊन विक्री करतांना नजरेस पडतात. यावरच त्यांच्या कुटुंबाचं उदरनिर्वाह चालतो. मात्र कोरोना कालखंडात वाहतूक बंद असतांना हे आदिवासी बांधव कसे जगले? याचा शोध घेतांना कोणी दिसत नाही. सबब हा उदरनिर्वाहाचा पर्याय भविष्यात संपुष्टात आला अथवा तितकासा सक्षम ठरला नाही तर याच सोबत दुसरा सक्षम पर्याय या भारत देशाच्या नागरिकांसाठी उपलब्ध करून ठेवणे गरजेचे नाही का?

आदिवासी समाजात औषधी, वनस्पती यांची जास्त माहिती असते. शिवाय हा कष्टकरी समाज असल्याने शारीरिक दृष्ट्या ते शहरी लोकांपेक्षा बलवान ठरतात. त्यांची रोगप्रतिकारक क्षमता ही अधिक असते. मात्र असा घटक ज्याठिकाणी उणिवा आहेत, तेथे सबळ केला तर देशाचा सर्वांगीण विकास होण्यासाठी हातभार लागणार नाही का?

परिणामी आज ही भटकंती थांबली पाहिजे व तिला योग्य दिशा दिली पाहिजे. मुरबाडच्या आदिवासी बांधवांना शिक्षणाच्या माध्यमातून मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी संपूर्ण क्षमतेने प्रयत्न झाले पाहिजेत.

मात्र आदिवासी बांधवांना मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी का पूर्ण क्षमतेने प्रयत्न केले जात नाही? यामागे स्वयंघोषित उच्चभ्रूंचा स्वार्थ तर नाही ना? प्रतिष्ठेच्या ठिकाणी त्यांना रोजगार मिळण्याच्या बाबतीत त्यांचा विचार का केला जात नाही? यावर आदिवासी समाजात का कसोशीने प्रयत्न व प्रबोधन केले जात नाही? किती टक्के आदिवासी समाज आज शासकीय, राजकीय अथवा शैक्षणिक क्षेत्रात उच्च ठिकाणी आहे? ज्या दिवशी हा आदिवासी बांधव आर्थिक, सामाजिक शैक्षणिक, राजकीय दृष्ट्या सक्षम होईल तेव्हा खऱ्या अर्थी राष्ट्रची प्रगती वेग धरेल. या सर्व बाबींवर आदिवासी समाजाने स्वयंप्रेरणेने गांभीर्यपूर्वक विचार केला पाहिजे व स्वतःला मुख्यप्रवाहाकडे आणलं पाहिजे; अन्यथा पिढ्यानपिढ्या त्यांच्या वाट्याला आलेली भटकंती थांबणार नाही; हे त्रिकाळ बाधित सत्यच!

【 आदिवासींच्या व्यथा..! (भाग-१) 】

[ किशोर गायकवाड मुरबाड ]

वाचा...

【#भटकंती : व्यथा रोजगाराच्या संघर्षाची..! Kishor Gaikwad】

【Toppers Creator : मुरबाडमधील 'या' अकॅडमीने राखले सर्वाधिक गुणवत्तेची परंपरा..! 】

【दणका : हरिजन शब्द हटविला..! Kishor Gaikwad】

【पहा व्हिडीओ : मुरबाडकरांचा पैसा सुरक्षित राहावा म्हणून इन्स्पेक्टर पांढरे यांचे सायबर क्राईम अलर्ट..!】

【निराशाजनक : मुरबाडच्या ऑक्सिजन पार्कची दुर्दशा..!】

【FOREST FOOD | खवय्यांची शेवळा भाजीला पसंती..!】

【मुरबाड- RTI इम्पॅक्ट | द्वितीय अपिलाच्या सुनावणीने पीडब्लूडी उपविभाग हादरले..!】